Është shpallur lista e gjatë për Çmimin Ndërkombëtar Booker 2024. Një prej të nominuarve është edhe kolosi i letrave shqipe dhe krenaria e shqiptarëve, Ismail Kadare.
Libri i tij i fundit “Një diktator thërret”, i përkthyer nga gjuha shqipe prej John Hodgson, është nominuar për International Booker 2024. Kjo është hera e dytë që Kadare nominohet për çmimin prestigjoz “Man Booker”, pasi kujtojmë se në vitin 2005 ai arriti që të triumfonte. Në atë kohë, çmimi iu dha për një pjesë të punës së tij dhe jo për një libër individual.
Gjyqtarët e këtij viti vlerësuan mënyrën se si “Një diktator thërret” eksploron tensionin midis politikanëve autoritarë dhe artistëve krijues, si dhe e përshkruan atë si “një kërkim për të vërtetën përfundimtare ku nuk mund të gjendet asnjë”.
Kadare në këtë libër rrëfen telefonatën e diskutuar gjatë, të një shkrimtari në ish-Bashkimin Sovjetik me Stalinin që në një moment do ta përdorte këtë telefonatë kundër vetë shkrimtarit.
Lista e gjatë me 13 libra të këtij viti u zgjodh nga paneli i gjykimit i përbërë nga Eleanor Wachtel, Natalie Diaz, Romesh Gunesekera dhe Aaron Robertson. Lista e ngushtë do të shpallet më 9 prill dhe fituesi do të shpallet në një ceremoni më 21 maj. Çmimi Booker prej 50,000 paund, i ndarë në mënyrë të barabartë midis autorit dhe përkthyesit, njeh romane dhe koleksione me tregime të shkurtra nga e gjithë bota që janë përkthyer në anglisht dhe botuar në MB ose Irlandë.
LISTA E LIBRAVE TË NOMINUAR:
- “Not a River” nga Selva Almada, përkthyer nga Annie McDermott
- “Simpatía” nga Rodrigo Blanco Calderón, përkthyer ngda Noel Hernández González and Daniel Hahn
- “Kairos” nga Jenny Erpenbeck, përkthyer nga Michael Hofmann
- “The Details” nga Ia Genberg, përkthyer ngda Kira Josefsson
- “White Nights” nga Urszula Honek, përkthyer nga Kate Webster
- “Mater 2-10” nga Hwang Sok-yong, përkthyer nga Sora Kim-Russell dhe Youngjae Josephine Bae
- “A Dictator Calls” nga Ismail Kadare, përkthyer nga John Hodgson
- “The Silver Bone” nga Andrey Kurkov, përkthyer nga Boris Dralyuk
- “What I’d Rather Not Think About” nga Jente Posthuma, përkthyer nga Sarah Timmer Harvey
- “Lost on Me” nga Veronica Raimo, përkthyer nga Leah Janeczko
- “The House on Via Gemito” nga Domenico Starnone, përkthyer nga Oonagh Stransky
- “Crooked Plow” nga Itamar Vieira Junior, përkthyer nga by Johnny Lorenz
- “Undiscovered” nga Gabriela Wiener, përkthyer nga Julia Sanches
“Një diktator thërret” nga Ismail Kadare, përkthyer nga John Hodgson!
Telefonata zgjat tre deri në katër minuta. Është vendosur nga një tiran (Joseph Stalin) një shkrimtari (Boris Pasternak), në lidhje me një shkrimtar të tretë (Osip Mandelstam), i cili është arrestuar, ndoshta për rreshtat fyese të përfshira në “Epigramin e tij të Stalinit”, i njohur si “Malësori i Kremlinit, të cilën disa (në mënyrë të dyshimtë? strategjike?) do ta dallojnë në këtë moment si më shumë satirë sesa poezi dhe që ka shkaktuar (dhe do të shkaktojë) ndërmjetësimin e vazhdueshëm të shkrimtarëve të ndryshëm sovjetikë në emër të Mandelstamit, i cili katër vjet më vonë do të vdiste në brendësi. mërgimi, në vitin 1938. Gjatë thirrjes, Pasternaku është i shthurur dhe i hutuar; Stalini mërzitet dhe, i pakënaqur me përgjigjet e shkrimtarit, e mbyll telefonin. Një episod i çuditshëm, përmbajtja e të cilit mbetet e lakueshme, nga tregimtari në tjetrin dhe pika e të cilit mbetet enigmë. “Pse telefonoi Stalini dhe pse Pasternaku ishte i hutuar?” Pyet Ismail Kadare brenda Një diktator thërret. “Arrestimi i një poeti të madh mund të jetë një tronditje në Londër apo Paris, por jo në Moskë në 1934”. (Ose Tirana, në vitet më të formuara të shkrimtarit shqiptar.) “Çfarë prisnin poeti dhe tirani nga njëri-tjetri, a fshihnin diçka dhe a kishin frikë të dy nga ajo që fshihnin?”
Thirrja e fabuluar është lloji i enigmës që ka tërhequr prej kohësh vëmendjen e Kadaresë, dhe këtu ai është në formën e vërtetë, duke i kushtuar një pjesë të madhe të faqeve të saj, asaj që ai e sheh si misteret e pashmangshme të takimit të Pasternakut me fatin tragjik, pranisë hutuese të Stalinit. , dhe hija e gjatë e Mandelstamit dhe ajo që është quajtur në mënyrë të famshme dënimi i tij me vdekje me gjashtëmbëdhjetë rreshta. Në moshën tetëdhjetë e shtatë, Kadare është ndër të mbijetuarit e fundit të brezit të shkrimtarëve nga Evropa Tjetër, siç u dublua nga seritë e viteve 1970 të Philip Roth-it, duke prezantuar një numër romancierësh tashmë kanonikë të Perdes së Hekurt. Seriali i Roth-it nuk përfshinte Kadarenë; Shqipëria paranojake e padepërtueshme e Enver Hoxhës ishte praktikisht Evropa tjetër e Evropës së Tjetër dhe rruga Tiranë-Paris e marrë nga dorëshkrimet e Kadaresë në vitet ’70 dhe ’80 drejt Perëndimit përfshinte rrethana unike – tekstet e tij të kontrabanduara u përkthyen dhe nganjëherë botoheshin pa dijeninë e tij. . Prejardhja e tyre shqiptare, me gjithë specifikën e saj politike, gjuhësore dhe historike, si dhe lemza e shpeshtë e veçantë në kohë ndërmjet botimit dhe përkthimit, kanë lënë gjurmët e tyre mitike në identitetin e autorit.
Libri i ri i hollë Një diktator thërreti përkthyer nga John Hodgson, është me të vërtetë i ri, por në shumë mënyra është një fusnotë e një tjetër prej veprave të Kadaresë që mund të jetë dukur e re kur u shfaq në anglisht në vitin 2014, por në fakt ishte botuar në Shqipëri më shumë se katër dekada më parë. Muzgu i perëndive të Lindjes. Fillimisht pjesë e një trilogjie të lirshme, Muzg është një rrëfim i zymtë i praktikës së ftohtë të autorit në Moskë, në Institutin Gorki për Letërsinë Botërore, një portret i artistit si një i ri që studionte përkrah gjërave më të shurdhëta të të rinjve, ndërsa diktati i Realistit Socialist ftohte horizontin e mundësisë për shokët e klasës. Ajo zbërthehet në vitin 1958 ndërsa Shqipëria fillon të shkëputet me Bashkimin Sovjetik dhe të nisë fatin e saj të pasluftës si një Mbretëri Hermite në tokën ballkanike. Kadare kap frymën e marrëdhënies së letërsisë me pushtetin shtetëror në fushatën e tmerrshme publike të asaj vjeshte kundër Pasternakut, e nisur pasi ai u shpall fitues i çmimit Nobel. I censuruar në BRSS, por i botuar ndërkombëtarisht (ndoshta falë ndonjë mashtrimi nga Isaiah Berlin) për t’u vlerësuar, Doktor Zhivago siguroi çmimin për Pasternakun, por i dha atij armiqësinë e shtetit. Përballë zgjedhjes së mërgimit ose rënies së nderit, ai zgjodhi këtë të fundit dhe vdiq shpejt pas kësaj si një burrë i thyer. Në Një diktator thërretKadare e përshkruan atë si shkrimtarin e parë që u vra nga çmimi Nobel.
“Unë. . . mund të jetë në atë listë,” shkruan Kadare në seksionin e hapjes së errët komike. Çfarë liste? Për Nobelin? Për ekzekutim? Një diktator thërret propozon që të dyja opsionet të jenë njëkohësisht të mundshme. Libri fillon rreth vitit 1976 duke rikrijuar në mënyrë rekursive verifikimin pa fytyrë të dorëshkrimit të tij në Moskë. A ishte rrëfimi i tij për shkrimtarët e hakerëve dhe mashtruesit e Moskës në vitet ’50 një kritikë e zhdrejtë e Hoxhës dhe Tiranës? Sigurisht që ishte, por ambiciet e saj nuk ishin aq të vetme. Personazhi i Kadaresë e djersit përgjigjen e egër të redaktorit të tij, e cila bëhet gjithnjë e më shqetësuese (“Pasternak nuk ishte engjëll” është tipike për reagimet), megjithatë libri i shpëton disi shpejt kontrollit të censurës dhe botohet. Duke marrë një kopje nga printeri, Kadare vëren se prokurorët kishin qenë të shpejtë këtë herë. “Cilët prokurorë?” redaktori i tij përgjigjet në mënyrë të çuditshme. “Prokurorët do ta shikojnë atë tani që është publikuar.”
Persekutimi është një valle e çuditshme. Pasternak 1976, Pasternak 1958, Pasternak 1934, “dehja e rënies”: personat rrethojnë njëri-tjetrin në Një diktator thërret—Pasternak, Mandelstam, Stalini, Hoxha, Kadare, për të mos përmendur rivalët dhe intimët që me kalimin e kohës kanë shtuar në arkiv rrëfimet e tyre të anekdotës telefonike (janë trembëdhjetë të ekspozuara këtu; Kadare rrëfen se është një koleksionist obsesiv), nga Viktor Shklovsky te Anna Akhmatova dhe Isaiah Berlin. Ka disa dallime të vogla në mënyrën se si ata e raportojnë historinë, me mospërputhje herë pas here të mëdha: në njërën, Pasternaku përpiqet t’i kthejë telefonit Stalinit, por i thuhet se numri i telefonit ishte krijuar ekskluzivisht për një telefonatë të vetme – atë të Stalinit me Pasternakun – dhe nuk funksionon më. Në një tjetër, Pasternaku shpreh dëshirën e tij për të folur me Stalinin për historinë dhe poezinë, duke shkaktuar reagimin e zemëruar të diktatorit. Në disa raporte, shkrimtari del si naiv i pashpresë, në disa, i rrezikshëm dhe i pamatur, në shumicën, viktima fatkeqe e një kurthi historik. Ashtu si takimet e ngjashme me vlerësimet e Kadaresë për poetin dhe princin – Aleksandrin dhe Pushkinin, Leninin dhe Gorkiun, Stalinin dhe Sholokhovin, të cilët, siç tha biografi i tij, “imituan një shkrimtar të madh aq gjatë sa të bëhej i tillë” – pyetja se kush e përdor pushtetin. ata përdorin, dhe pse, nuk është gjithmonë e qartë.
Shqyrtimi i pamëshirshëm i anekdotës nga Kadareja e bën atë çuditërisht më pak të zgjidhur deri në fund të Një diktator thërret nga sa dukej në fillim, si një Kub i Rubikut letrar ai është kthyer herë pas here pa bërë shumë përparim. Sido që të jetë, dyshoj se simpatitë e lexuesit do të migrojnë te Pasternaku, “shkrimtari i shquar, i padashur nga ky shtet dhe udhëheqësi i tij”. A ishte e mundur një përgjigje e ndryshme ndaj Stalinit gjatë atyre tre apo katër minutave? Kur Kadareja tregon një ëndërr të përsëritur në të cilën ai vetë merr një telefonatë nga një diktator, me Hoxhën në linjën tjetër, stalinisti shqiptar e mbulon me komplimente. E vetmja përgjigje që mund të marrë Kadareja është një “Faleminderit, faleminderit” e trazuar.
Eric Banks është drejtor i Institutit të Nju Jorkut për Shkenca Humane në NYPL. Ai është ish-president i Rrethit Kombëtar të Kritikëve të Librit. Më parë ka qenë kryeredaktor i Forumi i Librit dhe një redaktor i lartë në Artforum.
Duke folur nga Stalini: romani i ri i Ismail Kadaresë qarkullon pa pushim rreth një telefonate të jetës reale që përfshin liderin sovjetik dhe dy shkrimtarë të famshëm.
